Określanie Wartości to umiejętność wybierania i wyrażania tych aspektów życia, które są dla nas najważniejsze.

Wartości to deklaracje dotyczące tego, co chcemy robić z naszym życiem – czego chcemy bronić i jak chcemy się zawsze zachowywać. To główne zasady, które mogą nami kierować oraz motywować nas w podróży przez życie.

Russ Harris „Zrozumieć ACT. Terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce”

Czy wiesz, jakie są Twoje wartości w życiu? Jeśli masz problem z precyzyjną odpowiedzią na to pytanie, mam małą wskazówkę: fuzja poznawcza i unikanie doświadczania (trudnych myśli i emocji) praktycznie zawsze pojawiają się w pobliżu wartości. Na szczęście jesteś na świeżo po omówieniu tych tematów (o fuzji możesz dowiedzieć się m.in. TUTAJ a o unikaniu doświadczania TUTAJ).

Obserwując zatem swoje bolesne myśli i działania unikowe, warto pamiętać, że ich wystąpienie może sygnalizować wartości, a więc ułatwić ich „namierzenie” i nazwanie. Mówią one bowiem o czymś, na czym naprawdę nam zależy.

Dlaczego? Dlatego, że nasze wartości i słabe punkty mają to samo źródło. Jesteśmy najbardziej wrażliwi w tych obszarach życia, na których nam najbardziej zależy.

Zazwyczaj wiemy całkiem sporo o naszych problemach – o bolesnych uczuciach, z którymi się zmagamy, o bolesnych myślach, w których się pogrążamy, o trudnościach, z którymi musimy sobie radzić w różnych dziedzinach życia, o nielubianych przez nas zachowaniach innych ludzi oraz o naszych zachowaniach, które albo nie są pomocne, albo wręcz wszystko pogarszają. Jednym słowem, dużo wiemy o tym, czego NIE CHCEMY, czego mamy już dość.

W pracy z wartościami jednak bardziej chodzi o to, by dowiedzieć się, czego CHCEMY: jakim człowiekiem być, jakiego rodzaju relacje budować i co chcemy zrobić ze swoim życiem, by stało się bogatsze, pełniejsze i bardziej znaczące.

Jak brzmi Twoja odpowiedź na powyższe pytanie?

Przykład: Jeśli jedną z podanych przez Ciebie odpowiedzi jest, że wartością jest dla Ciebie bycie dobrym partnerem w związku, to najprawdopodobniej, jak na zawołanie, pojawia się fuzja z myślami:

„Dobra żona powinna…”
„Nie mogę być uznana za dobrą partnerkę, jeżeli nie…”
„Dobre pary tak robią! Więc i my musimy…”
„To się nie uda, jeżeli wyjdzie na jaw, że jestem osobą, która…”

Tymczasem ćwicząc defuzję od tych myśli (we wcześniejszych wpisach znajdziesz do tego cały wachlarz narzędzi), poprzez ich zauważanie, nazywanie (myśli krytyczne / powinnościowe / „nie moje”) możemy nabrać dystansu i znaleźć przestrzeń na odpowiedź na kluczowe, z punktu widzenia rozpoznania wartości, pytanie:

co to DLA MNIE oznacza – być dobrym partnerem?

Po czym takie bycie można poznać? W czym to się przejawia? 

Czym są a czym nie są wartości

Odczuwać mniejszy niepokój to cel emocjonalny, odwaga w działaniu – wartość. Być szczęśliwym to cel, być ciepłym, otwartym i przyjaznym dla innych – wartość.

Russ Harris „Zrozumieć ACT. Terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce”

Wartości mogą przeprowadzić nas przez trudne przeżycia, na przykład takie jak lęk. Z punktu widzenia terapii ACT wartości są bowiem podejmowanymi rozmyślnie i świadomie wyborami w kwestii drogi, jaką chcemy obrać w naszym życiu. Na przykład wyborem działań w kierunku realizacji tego, co dla nas ważne – nawet pomimo odczuwania silnego niepokoju.

Wprawdzie możesz żywić bardzo silne uczucia w związku ze swoimi wartościami, ale musisz pamiętać, że wartości jako takie nie są uczuciami.

Kolejną charakterystyczną cechą jest to, że wartości zmieniają się i rozwijają wraz z nami. Nie są czymś niezmiennym, ustalonym raz na zawsze. One ewoluują wraz z nami. Są dynamiczne. To, co pozwala rozwijać nasze wartości, także zazwyczaj zmienia się w czasie.

Wartości nie są także celami (co obrazuje powyższy cytat). Zasadniczo, jeżeli możesz coś osiągnąć, zdobyć, uzyskać lub ukończyć, nie jest to wartość, tylko cel. Cele, w świetle ACT są ważne, ale jako wyznaczane na podstawie wartości, a nie same w sobie. 

Generalnie, obierając jakieś wartości w toku swojego życia – zazwyczaj celujemy bardzo wysoko. A w życiu, jak to w życiu (wspomnimy o tym jeszcze mówiąc o zaangażowaniu), czasami udaje nam się promować nasze wartości, a czasami nie. Nieraz promowanie wartości sprawia nam samą przyjemność. Bywa jednak, że powoduje ogromne cierpienie. Czasami myślimy, że życie zgodne z wartościami jest wspaniałe, czasami uznajemy takie życie za beznadziejne.

Zawsze możemy jednak wybrać podążanie w cenionym przez nas kierunku niezależnie od tego, co podpowiadają nasze myśli i uczucia. 

Czemu wartości są tak szczególnym rodzajem wzmocnienia?

Kiedy konstruujemy jakąś wartość, podejmujemy pewne decyzje dotyczące rodzajów zachowań spójnych z tą wartością. Wówczas prawdopodobieństwo, że zaangażujemy się w te zachowania, rośnie niejako samo z siebie. Na przykład uznając, że wartością jest dla Ciebie bycie dobrym rodzicem, decydujesz być może jednocześnie, że konsekwentne poświęcanie czasu dzieciom jest czymś, co robią dobrzy rodzice (a więc udzielasz takiej odpowiedzi na pytanie, w czym według Ciebie przejawia się bycie dobrym rodzicem – zauważ, że samo „bycie dobrym rodzicem” może nieść zupełnie różne odpowiedzi w zależności od tego, jak kto definiuje to pojęcie, dlatego tak ważne jest, by kierować się swoją definicją). W praktyce ta decyzja może okazać się dla Ciebie niezbyt wygodna. Ominą Cię na przykład różne przyjemne rzeczy, które możesz robić w samotności. A dzieci, zwłaszcza dorastające, nie kwapią się do okazywania szczególnej wdzięczności za poświęcenie rodziców. Jeśli jednak chcesz być dobrym rodzicem i zgadzasz się z tym, że dobrzy rodzice spędzają dużo czasu ze swoimi dziećmi (uważnie), to przebywanie z nimi okaże się warte zachodu, mimo iż nie zawsze da rezultaty, które Ci się spodobają. Kiedy Twoje dzieci dorosną, będą mogły powiedzieć, że rodzic zawsze miał dla nich czas – a z punktu widzenia Twoich celów jest to spójne z Twoją wartością bycia dobrym rodzicem.

Zachęcam Cię do obejrzenia filmu podsumowującego zagadnienie wartości: 

W kolejnym zaś wpisie otrzymasz ode mnie zestaw narzędzi pomagających w precyzyjnym określaniu wartości w Twoim życiu. Zapisz się na newsletter poniżej, by nie przegapić informacji o jego publikacji.